Ο Νίκος Χρηστάκης, ένα από τα 100 πρόσωπα που επηρεάζουν περισσότερο τον κόσμο σύμφωνα με το περιοδικό TIME, είναι βιολόγος, γιατρός, ειδικευμένος στην Παρηγορητική Ιατρική, την ανακούφιση δηλαδή ασθενών που βρίσκονται στα πρόθυρα του τέλους και Διδάκτωρ σήμερα Κοινωνικής Ιατρικής στο Χάρβαρντ.
Στο βιβλίο του Συνδεδεμένοι που έγραψε με τον επίσης καθηγητή στο Χάρβαρντ, Τζέιμς Φόουλερ, ο Χρηστάκης υποστηρίζει ότι η ευτυχία είναι μεταδοτική σαν τη γρίπη.
Η μελέτη του ξεκίνησε παρατηρώντας τους συγγενείς και φίλους ανθρώπων που πέθαιναν. «Αν η σύζυγος νοσήσει ή πεθάνει αυξάνεται ο κίνδυνος θανάτου του συζύγου του».
Ποιοι φίλοι και ποιοι συγγενείς επηρεάζονται;
«Η κοινωνική επιρροή δε σταματά στους ανθρώπους που γνωρίζουμε», λέει ο Χρηστάκης.
«Αν επηρεάζουμε τους φίλους μας κι εκείνοι τους δικούς τους, τότε οι πράξεις μας μπορούν να εξαπλωθούν σε ανθρώπους που ποτέ δεν έχουμε γνωρίσει. (…) Έτσι τελικά η φίλη της φίλης της φίλης μας, επιδρά περισσότερο στην ευτυχία μας, απ’ ό, τι ένα φουσκωμένο πορτοφόλι στην τσέπη μας».
Η ευτυχία, ή η δυστυχία μεταδίδονται πιο εύκολα σε μια παρέα ή (επιστημονικότερα) σε ένα κοινωνικό δίκτυο;
Ο Χρηστάκης αναφέρει στο βιβλίο του: «Ναι, τα κοινωνικά δίκτυα μεταδίδουν εύκολα και φόβο και πανικό, μεταδίδουν όμως πιο εύκολα την χαρά και την ευτυχία.»
Το Ίντερνετ παρά τα όσα λένε δεν θα επηρεάσει καθοριστικά τις σχέσεις μας. Τέσσερις φίλες είχε η προγιαγιά μας που δεν είχε ούτε τηλέφωνο. Τέσσερις φίλες είχε η μαμά μας και τέσσερις φίλες (θα) έχει τελικά και η κόρη μας. Και είναι πολύ κακό – κατά τον Χρηστάκη – που ορισμένοι μπερδεύουν τις λέξεις φίλος και γνωστός.
Οι επικοινωνίες δεν αλλάζουν τους ανθρώπους επέμεινε, μιλώντας αυτά τα ωραία ελληνικά όπου το χάος είναι κάος και η ευτυχία, ευτυκία.
Άλλο παράδειγμα: 150 άντρες είχε η βασική μονάδα του ρωμαϊκού στρατού, η Σπείρα, περίπου τόσους έχει και σήμερα ο Λόχος.
Γιατί υπάρχει ένα ανώτατο όριο στο μέγεθος μιας ομάδας τα μέλη της οποίας μπορούν να συνεργασθούν γνωρίζοντας τις δυνάμεις τους και τις αδυναμίες τους.
Για να μάθουμε λοιπόν ποιοι είμαστε θα πρέπει να κατανοήσουμε πώς συνδεόμαστε με τους άλλους. Οι φοιτητές που έχουν μελετηρούς συγκατοίκους γίνονται πιο μελετηροί. Και τα παχύσαρκα παιδιά έχουν παχύσαρκους φίλους.
Γιατί κι αν δεν θέλουμε ίσως να το παραδεχτούμε τελικά καθοδηγούμαστε ασυναίσθητα από τους ανθρώπους που μας περιστοιχίζουν, σαν τα πουλιά ενός σμήνους.
Οι διασυνδέσεις μας επηρεάζουν κάθε πλευρά της καθημερινής μας ζωής. Σπάνια γεγονότα, όπως οι δολοφονίες και οι δωρεές οργάνων, αποτελούν απλώς την κορυφή του παγόβουνου.
Το πώς αισθανόμαστε, τι ξέρουμε, ποιον παντρευόμαστε, πόσο συχνά αρρωσταίνουμε, πόσα χρήματα κερδίζουμε ή το αν ψηφίζουμε, όλα επηρεάζονται από τους κοινωνικούς μας δεσμούς.
Τα κοινωνικά δίκτυα διασπείρουν την ευτυχία, τη γενναιοδωρία και την αγάπη. Είναι πανταχού παρόντα, επηρεάζοντας με ανεπαίσθητο ή και με δραματικό τρόπο τις επιλογές, τις πράξεις, τις σκέψεις, τα αισθήματα, ακόμη και τις επιθυμίες μας.
Επηρεάζουν την εξάπλωση της χαράς, την αναζήτηση ερωτικών συντρόφων, την προάσπιση της υγείας, τη λειτουργία της αγοράς και τον αγώνα για δημοκρατία. Ωστόσο οι επιδράσεις των κοινωνικών δικτύων δεν είναι πάντα θετικές.
Αυτά μπορούν επίσης να εξαπλώσουν την κατάθλιψη, την παχυσαρκία, τα αφροδίσια νοσήματα, τον οικονομικό πανικό, τη βία, ακόμη και την αυτοκτονία. Τα κοινωνικά δίκτυα, όπως φαίνεται, τείνουν να μεγεθύνουν οτιδήποτε τα τροφοδοτούμε.
Επιπλέον, οι συνδέσεις μας όπως αναφέραμε δεν περιορίζονται στα άτομα που γνωρίζουμε. Πέρα από τον δικό μας κοινωνικό ορίζοντα, ακόμη και οι φίλοι των φίλων των φίλων μας μπορούν να πυροδοτήσουν αλυσιδωτές αντιδράσεις που μας επηρεάζουν, σαν κύματα που ξεκινούν από μακρινούς τόπους και ξεσπούν στις δικές μας ακτές.
Οι φίλοι και οι συγγενείς μας λειτουργούν ως αγωγοί που μεταφέρουν προς εμάς επιρροές εκατοντάδων ή και χιλιάδων ανθρώπων. Ομοίως, ο αντίκτυπος των δικών μας σκέψεων, των αισθημάτων, των πράξεων ή των λόγων μας μπορεί να επεκτείνεται πολύ πέρα από όσους γνωρίζουμε.
Σε ένα είδος κοινωνικής αλυσιδωτής αντίδρασης, μπορούμε να επηρεαστούμε από γεγονότα στα οποία δεν συμμετείχαμε και να επηρεάσουμε ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε.
Είναι σαν να μπορούμε να νιώθουμε τον παλμό του κοινωνικού κόσμου που μας περιβάλλει και να ανταποκρινόμαστε στον ρυθμό του. Ως μέλη ενός κοινωνικού δικτύου, υπερβαίνουμε τον εαυτό μας- για καλό ή για κακό- και γινόμαστε μέρος κάτι πολύ μεγαλύτερου. Είμαστε συνδεδεμένοι.
Η συνδεσιμότητά μας επιδρά δραστικά στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ανθρώπινη κατάσταση. Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν αξία ακριβώς επειδή μπορούν να μας βοηθήσουν να επιτύχουμε πράγματα που δεν θα μπορούσαμε να καταφέρουμε μόνοι μας.
Εν μέρει για αυτόν τον λόγο, τα κοινωνικά δίκτυα είναι δημιουργικά.
Και αυτό που δημιουργούν δεν ανήκει σε κανένα μεμονωμένο άτομο- αποτελεί κοινή ιδιότητα όλων όσοι συμμετέχουν στο δίκτυο.
Από αυτή την άποψη, ένα κοινωνικό δίκτυο μοιάζει με ένα δημόσιο δάσος: όλοι ωφελούμαστε από αυτό, αλλά θα πρέπει επίσης όλοι να το προστατεύουμε ώστε να παραμένει υγιές και παραγωγικό.
Αυτό σημαίνει ότι τα κοινωνικά δίκτυα χρειάζονται φροντίδα, από άτομα, από ομάδες και από θεσμούς. Ενώ τα κοινωνικά δίκτυα είναι πανταχού παρόντα και κατ΄ εξοχήν ανθρώπινα, δεν θα πρέπει να τα θεωρούμε δεδομένα.
Η θέση στο δίκτυο μετράει.
Αν είστε περισσότερο χαρούμενος, εύπορος ή υγιής από τους άλλους, αυτό πιθανόν να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το σημείο του δικτύου όπου βρίσκεστε, ακόμη και αν εσείς ο ίδιος δεν μπορείτε να διακρίνετε τη θέση σας σε αυτό.
Μπορεί επίσης να εξαρτάται κατά πολύ από τη γενικότερη δομή του δικτύου, ακόμη και αν εσείς ο ίδιος δεν μπορείτε να ελέγξετε τη δομή αυτή. Και σε ορισμένες περιπτώσεις, η εξέλιξη ανατροφοδοτεί το ίδιο το δίκτυο.
Ένα άτομο με πολλούς φίλους μπορεί να γίνει πλούσιο, οπότε να αποκτήσει ακόμη περισσότερους φίλους.
Αυτή η δυναμική της αυτοενίσχυσης σημαίνει ότι τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να επιτείνουν σημαντικά δύο διαφορετικές μορφές ανισότητας στην κοινωνία μας: την ανισότητα κατάστασης (κάποιοι βρίσκονται σε καλύτερη κοινωνικοοικονομική κατάσταση) και την ανισότητα θέσης (κάποιοι βρίσκονται σε καλύτερη δικτυακή θέση).
Οι νομοθέτες δεν έχουν ακόμη εκτιμήσει τις συνέπειες της ανισότητας θέσης.
Ωστόσο η κατανόηση του τρόπου με τον οποίον διασυνδεόμαστε αποτελεί ουσιαστικό βήμα για τη δημιουργία μιας πιο δίκαιης κοινωνίας και για την εφαρμογή δημόσιων πολιτικών κάθε είδους, από τη δημόσια υγεία ως την οικονομία.
Ισως κάποιες φορές να είναι προτιμότερο να εμβολιάσουμε τα πιο κεντρικά άτομα παρά τα πιο αδύναμα.
Ισως να είναι καλύτερο να πείσουμε τους φίλους των καπνιστών για τους κινδύνους του καπνίσματος παρά τους ίδιους τους καπνιστές.
Ισως να είναι πιο αποτελεσματικό να βοηθάμε διασυνδεδεμένες ομάδες ανθρώπων να αποφεύγουν την εγκληματική συμπεριφορά παρά να προλαμβάνουμε ή να τιμωρούμε μεμονωμένα εγκλήματα. [...]
Κάποιοι μελετητές εξηγούν τη συλλογική συμπεριφορά των ανθρώπων μελετώντας τις επιλογές και τις πράξεις των ατόμων.
Άλλοι αδιαφορούν για τα άτομα και εστιάζουν αποκλειστικά σε ομάδες διαμορφωμένες από την κοινωνική τάξη, τη φυλή, τις πολιτικές προτιμήσεις, ως συλλογικές ταυτότητες που με κάποιον μυστηριώδη τρόπο οδηγούν τα μέλη αυτών των ομάδων σε κοινή δράση.
Η επιστήμη των κοινωνικών δικτύων προτείνει έναν τρίτο τρόπο θέασης του κόσμου, εφόσον αφορά τόσο τα άτομα όσο και τις ομάδες, καθώς και τον τρόπο με τον οποίον τα άτομα γίνονται ομάδες.
Αν θέλουμε να καταλάβουμε πώς λειτουργεί η κοινωνία, θα πρέπει να συμπληρώσουμε τους χαμένους κρίκους μεταξύ των ατόμων.
Θα πρέπει να καταλάβουμε πώς οι διασυνδέσεις και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους οδηγούν σε εντελώς νέες όψεις της ανθρώπινης εμπειρίας, ανύπαρκτες στα ίδια τα άτομα.
Αν δεν κατανοήσουμε τα κοινωνικά δίκτυα, δεν μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα κατανοήσουμε πλήρως ούτε τους εαυτούς μας ούτε τον κόσμο μας».
Read More »
